Sumarið 2010 var ráðist í aðgerðir gegn ágengum plöntum í Stykkishólmsbæ í samstarfi sveitarfélagsins og Náttúrustofu Vesturlands. Aðgerðir gengu vel og er áformað að halda þeim áfram sumarið 2011. Í þessum pistli er farið stuttlega yfir gang verkefnisins fyrsta sumarið.
Stykkishólmsbær var fyrsta íslenska sveitarfélagið til að hefja aðgerðir gegn ágengum plöntum sem ná yfir allt sveitarfélagið. Aðdragandi málsins er sá að haustið 2007 fékk Stykkishólmsbær Náttúrustofu Vesturlands til liðs við sig til að gera úttekt á ágengum plöntutegundum í landi sveitarfélagsins í kjölfar athugasemda frá íbúum. Haustið 2009 kom út skýrslan, Ágengar plöntur í Stykkishólmi, sem fjallar um útbreiðslu fjögurra tegunda sem eru eða gætu orðið ágengar í bæjarlandinu, þ.e. alaskalúpínu, skógarkerfils, spánarkerfils og bjarnarkló, og mögulegar aðgerðir gegn þeim. Land Stykkishólmsbæjar er um 10 km2 og var alaskalúpína allútbreidd á svæðinu en skógarkerfill og spánarkerfill mynduðu hér og þar litlar breiður en oftast var um stakar eða fáar plöntur að ræða. Bjarnarkló fannst á fáeinum stöðum.
Í skýrslunni kom fram að viðbúið væri að allar tegundirnar myndu að óbreyttu auka útbreiðslu sína og þar með hafa neikvæð áhrif á líffræðilega fjölbreytni og ásýnd bæjarlandsins. Var því lagt til að ráðast strax í aðgerðir, sem bæjarstjórn Stykkishólmsbæjar samþykkti. Aðgerðir hófust árið 2010 en um langtímaverkefni er að ræða. Fremur lítil reynsla er af aðgerðum af þessu tagi svo ekki er ljóst hversu hratt árangurinn kemur í ljós.
Aðgerðir
Undirbúningur aðgerða hófst á vormánuðum 2010 og var leiddur af Náttúrustofu Vesturlands. Til liðs við verkefnið voru fengnir nokkrir af helstu sérfræðingum landsins um landgræðslu og ágengar plöntur frá Náttúrufræðistofnun Íslands, Landgræðslu ríkisins, Landbúnaðarháskóla Íslands og Háskóla Íslands, sem skoðuðu aðstæður og ráðlögðu um framhaldið á fundi með heimamönnum í maí. Sérfræðiþekking þessara aðila mun koma verkefninu að góðum notum.
Náttúrustofa Vesturlands mótaði aðgerðir og leiðbeindi starfsmönnum. Stykkishólmsbær réði þrjá starfsmenn í fullt starf frá júní-ágúst, þar af einn hópstjóra, en auk þess tóku þrettán sjálfboðaliðar frá SEEDS (www.seedsiceland.org) þátt í aðgerðunum um mitt sumar, hver þeirra í tvær vikur. Fylgt var aðgerðaáætlun sem fól einkum í sér slátt með bensínorfum en stakar plöntur voru stungnar upp eða reittar; einnig sums staðar í görðum þar sem orfin hentuðu ekki. Bjarnarkló var ávallt stungin upp.
Síðla í júní var efnt til sameiginlegs lúpínusláttarkvölds í einu hverfi bæjarins, þar sem lúpína hefur reynst sérlega aðgangshörð. Sveitarfélagið útvegaði sláttuorf og tók fjöldi bæjarbúa þátt í vel heppnuðu vinnukvöldi í einmunablíðu, sem endaði með sameiginlegri grillveislu í boði bæjarins.
Lúpína var slegin einu sinni í bæjarlandinu á blómgunartíma og kerflar þrisvar. Bjarnarkló var stungin upp utan garða og í görðum þar sem leyfi voru veitt. Aðgerðir gengu samkvæmt áætlun ef frá er talið að aðeins fékkst leyfi frá Skógræktarfélagi Stykkishólms til að uppræta lúpínu á hluta þess svæðis sem félagið hefur til umráða.
Rannsóknir og skráning
Allar aðgerðir sumarið 2010 voru skráðar nákvæmlega, þ.e. hvar þær fóru fram, hversu margir unnu að þeim á hverjum tíma og hversu langan tíma aðgerðir tóku á hverjum stað. Út frá þessum gögnum má reikna meðalafkastagetu starfsmanna í aðgerðum gegn hverri tegund miðað við aðferðafræði og aðstæður í Stykkishólmi en slíkar upplýsingar eru mikilvægar í mótun aðgerða á öðrum stöðum. Samhliða aðgerðunum var hrundið af stað verkefni í tilraunareitum við austurjaðar bæjarlandsins þar sem sérfræðingar frá Landgræðslunni og Landbúnaðarháskólanum munu bera saman árangur af eitrun og slætti á alaskalúpínu og áhrif þeirra á annan gróður í reitunum.
Náttúrufræðistofnun leggur til greiningu á nýjum og eldri loftmyndum. Mannfræðingur frá Háskóla Íslands heimsótti Stykkishólm þrisvar sumarið 2010, þar sem hann tók viðtöl við aðstandendur og aðra íbúa um væntingar og viðhorf þeirra til verkefnisins. Viðtölin mynda grundvöll til að fylgjast með mögulegum breytingum á viðhorfunum þegar líður á verkefnið.
Ekki verður hægt að meta árangur af fyrsta ári verkefnisins fyrr en í fyrsta lagi sumarið 2011. Gert er ráð fyrir að nokkur ár geti liðið þar til verulegur árangur sést en í sumarlok 2010 virtist allur kerfill lifandi en var eins og gefur að skilja mjög lágvaxinn. Fullorðin lúpína virtist sums staðar hafa drepist að miklu eða öllu leyti og var vöxtur frá slætti þá nær eingöngu ungplöntur sem náðu sér á strik þegar skuggi stærri plantnanna var ekki lengur fyrir hendi. Annars staðar náði lúpínan sér verulega á strik að nýju eftir slátt. Í fljótu bragði virtist árangurinn tengjast tímasetningu sláttar og staðbundnum aðstæðum. Endurvöxtur lúpínu var mestur á þeim svæðum sem slegin voru fyrst, þar sem jarðvegur var ekki of þurr og skjól var fyrir norðanátt.
Miðlun upplýsinga
Gengið var í hús þar sem umræddar plöntur voru í görðum og eigendur beðnir um leyfi til að fjarlægja plönturnar. Án leyfis var ekki frekar aðhafst en garðeigendur voru almennt mjög jákvæðir fyrir aðgerðunum og veittu fúslega leyfið. Yfirleitt var auðsóttast að fá leyfi til að fjarlægja kerfil úr görðum en helst var erfiðleikum bundið að fá leyfi til að fjarlægja bjarnarkló og tókst það ekki í öllum tilfellum.
Starfsmenn Náttúrustofu Vesturlands birtu reglulega pistla um ágengar plöntur, líffræði umræddra tegunda og framgang verkefnisins á heimasíðu Náttúrustofunnar og í bæjarblaðinu Stykkishólmspóstinum, sem kemur út vikulega. Þar var einnig óskað eftir athugasemdum og ábendingum íbúa.
Á síðasta ári var fjallað nokkuð um verkefnið í fréttum á heimasíðu Náttúrustofunnar, þar sem einnig má finna ljósmyndir af plöntunum og aðgerðunum.